«Թանգարանային տուրիզմի էությունը, նպատակներն ու խնդիրները». Նազելի Ութուջյան

 

 

 

 

 

 

 

 

Թանգարանային տուրիզմի էությունը, նպատակներն ու խնդիրները

 

Ըստ Համաշխարհային տուրիստական կազմակերպության սահմանման՝ մշակութային տուրիզմը մարդկանց տեղափոխությունն է մշակութային շարժառիթով՝ մշակութային տեսարժան վայրերը տեսնելու, փառատոների և այլ մշակութային միջոցառումների մասնակցելու, ֆոլկլորը, արվեստը, ազգային ավանդույթները ուսումնասիրելու նպատակով:

Ցանկացած՝  նույնիսկ փոքր թանգարան, ճիշտ աշխատանքի դեպքում կարող է մշակութային տուրիզմի օբյեկտ հանդիսանալ:

Թանգարանային տուրիզմն ի սկզբանե չի եղել թանգարանների գործունեության հիմնական ուղղություններից մեկը: Այն սկիզբ է առել 1970-ականներին՝ Արևմուտքում և 1990-ականներին՝ Ռուսաստանում, երբ թանգարանները զարգանալու և նոր արտաբյուջետային աղբյուրներ ներգրավելու խնդրի առաջ կանգնեցին: Նախկինում թանգարանի կարգավիճակի որոշման մեջ գլխավորը հավաքածուն էր, իսկ այսօր թանգարանի գործունեության կենտրոնում այցելուն է. գլխավորը ոչ թե թանգարանային իրն է՝ իր հատկանիշներով և գործառույթներով, այլ թանգարանի գործունեության ոլորտում ներգրավված մարդը՝ իրեն հատուկ սոցիոմշակութային, հոգեբանական և տարիքային առանձնահատկություններով:

Տնտեսության գլոբալիզացիան և հետարդյունաբերական հասարակության առանձնահատկություններն ազդել են նաև տուրիզմի վրա՝ տալով նրան շուկայական բնույթ: Թանգարանային տուրիզմը դարձել է շուկայի պայմաններին հարմարվելու և ռազմավարություն սահմանելու միջոց, արտաքին հարաբերություններ կառուցելու, թանգարանի հատուկ քաղաքականությունը մշակելու հնարավորություն:

Թանգարանային գործում տուրիզմը ոչ թե երկրորդական, այլ կառուցվածքաստեղծ գործունեություն է: Ժամանակակից թանգարանի ռազմավարական խնդիրներից մեկը յուրատեսակ տուրիստական օբյեկտի փոխակերպվելն է:

Թանգարանի յուրահատկությունն այն է, որ այն միաժամանակ երկու համակարգերում է ներառված՝ պետական և ծառայությունների շուկայի: Այստեղ լուրջ հակասություն կա, քանի որ պետական հիմնարկները գործարկվում են «վերևից ներքև», իսկ ծառայությունների շուկան, ընդհակառակը, սպառողին է հաշվի առնում: Հետևաբար, այս հակասության լուծումը և երկու կողմերին էլ ձեռնտու հավասարակշռության ստեղծումը թանգարանային տուրիզմի կարևոր խնդիրներից մեկն է:

Թանգարանային տուրիզմը հենվում է երկու գիտակարգերի՝ մենեջմենթի և մարքեթինգի հետազոտությունների վրա: Տնտեսական գործոնը, իհարկե, շատ կարևոր է թանգարանային տուրիզմում, սակայն թանգարանային լավ իմիջի պահպանումը ավելի կարևոր է, քան ցանկացած ակնթարթային եկամուտ: Թանգարանները տարբերվում են բիզնես-ընկերություններից նրանով, որ իրենց առաջնային նպատակը ոչ թե եկամուտ ստանալն է, այլ արվեստի, գիտության և պատմության նմուշներ հավաքելը, պահպանելը և ներկայացնելը: Թանգարանում տիրող մթնոլորտը նրա կողմից առաջարկվող տուրիստական ապրանքի մասն է կազմում այնպես, ինչպես թանգարանային միջավայրի (տարածք, շինություն, գովազդ, տպագրական նյութ. այն ամենը, ինչ գտնվում է թանգարանում կամ կապված է նրա հետ) դիզայնը և որակը:

Թանգարանը կարող է զբոսաշրջիկին առաջարկել նյութական և ոչ նյութական բազմաթիվ «ապրանքներ» (ցուցահանդեսներ, էքսկուրսիաներ, դասախոսություններ, հուշանվերներ, գրքեր, կատալոգներ, բուկլետներ, ֆիլմեր և այլն), որոնց ստեղծմանը նախորդում է հետազոտական աշխատանքը: Այսպիսով, նախևառաջ անհրաժեշտ է տուրիստական շուկայի և թանգարանային ապրանքը սպառողի մասին տեղեկատվություն ստանալ և վերլուծել այն:

Թանգարանային տուրիզմը, որպես նոր զարգացող գիտակարգ, օգտվում է հումանիտար, հասարակական և տնտեսական գիտությունների տարբեր մեթոդներից՝ կախված կոնկրետ խնդրից: Այն հիմնականում կիրառում է մարքեթինգի և մենեջմենթի, իսկ ավելի լայն առումով՝ մշակութաբանության մեթոդները: Թանգարանային տուրիզմն ինքնին միջմշակութային հաղորդակցության ձև է՝ սուբյեկտի և մշակութային «օբյեկտների» միջև, ինչը հիմնականում տեղի է ունենում ոչ վերբալ մակարդակում:

Թանգարանային տուրիզմի գլխավոր խնդիրների շարքում պայմանականորեն կարելի է առանձնացնել տեսական և կիրառական խնդիրները: Տեսական խնդիրներն են՝

1. թանգարանի՝ որպես սոցիոմշակութային ֆենոմենի, նրա հասարակական առաքելության և պատմական պայմաններից կախված նրա դերի ուսումնասիրություն,
2. թանգարանի ինստիտուցիոնալ հիմքի, կազմակերպչական կառուցվածքի, գործառույթների ուսումնասիրություն,
3. թանգարանային հաղորդակցության տեսության և թանգարանային տուրիզմում դրա կիրառության մեթոդների ձևավորում,
4. թանգարանային տուրիզմի գիտական լեզվի, հատուկ տերմինաբանության և հասկացութային ապարատի ստեղծում ու զարգացում:

Կիրառական խնդիրներն են՝

1. թանգարանի հավաքածուի ուսումնասիրությունը և «ներգրավումը» արդի մշակութային կյանքում,
2. թանգարանային հավաքածուի՝ որպես ինտելեկտուալ և գեղարվեստական ժառանգության յուրահատուկ ձևի ներկայացումը,
3. թանգարանային տուրիզմի ինտեգրումը միջազգային տուրիստական գործունեության մեջ,
4. թանգարանի լուսավորչական դերի զուգակցումը տուրիզմի ժամանցային բաղադրիչի հետ,
5. հատուկ տուրիստական ծրագրերի մշակման ժամանակ գեղարվեստական գործունեության տարբեր ձևերի և արվեստի տարբեր տեսակների ներառումը, որոնք թույլ կտան նոր տեսանկյունից ներկայացնել թանգարանային հավաքածուն[1]:

Թանգարանային տուրիզմին հիմնականում բնորոշ է աքսիոլոգիական, արժեքային ասպեկտը: Մշակութային-ճանաչողական ուղևորության ընթացքում հնարավոր չէ հասնել գիտական մակարդակի ճանաչողության: Տուրիզմը նյութի սուբյեկտիվ ընտրություն, բրենդ, PR, գովազդ է ենթադրում: Մարդն ավելի շատ կարող է ճշմարտացի գիտելիքներ ստանալ տանը կամ գրադարանում: Տուրիստական ուղևորության ընթացքում այլ մշակույթի հետ հանդիպումն ավելին է տալիս՝ սպասումների իրականացում, անմիջական հանդիպում մշակույթի հետ: Դա թույլ է տալիս շփվել այլ մշակույթի հետ վերջինիս մենթալության, ոգու մակարդակում:

Յուրաքանչյուր տուրիստ ուղևորության ընթացքում անպայման այցելում է «պաշտամունքային» թանգարաններ (հայտնի թանգարանները, օրինակ՝ Լուվր, Էրմիտաժ, պարզապես ճանաչողական հետաքրքրության օբյեկտներ չեն, այլ, ինչ-որ առումով, պաշտամունքային): Այդուհանդերձ, նույնիսկ բրենդինգի տեսանկյունից այդպիսի գրավիչ տուրիստական օբյեկտները պետք է մշտապես թանգարանագետների, սոցիոլոգների, հոգեբանների, տուրիստական բիզնեսի ոլորտի մասնագետների տեսադաշտում լինեն:

Ինչպես արդեն նշեցինք, այսօր թանգարանի գործունեության կենտրոնում այցելուն է: Հետևաբար, անդրադառնանք նաև թանգարանային լսարանի խնդրին:

Այն մարդիկ, ովքեր թանգարան են այցելում ժամանակի տվյալ պահին, կազմում են թանգարանի իրական լսարանը, իսկ բոլոր նրանք, ովքեր կարող են դառնալ թանգարանի այցելուներ՝ պոտենցիալ լսարանը: Վերջինս իր կազմով շատ տարասեռ է. ցուցահանդեսների կամ գովազդի համար աշխատելիս անհրաժեշտ է ընտրել մեկ կամ մի քանի թիրախային խումբ:

Թանգարանի տուրիստական ծրագիրը խթանելու նպատակով մարքեթինգային ռազմավարություն մշակելիս անհրաժեշտ է նախ որոշել նպատակները և լսարանը, իսկ այնուհետև գտնել տուրիստական «ապրանքի», դրա գնի, գովազդի և տեղի ճիշտ հավասարակշռությունը: Նոր ծրագրեր մշակելիս պետք է հաշվի առնել թիրախային լսարանի պահանջմունքներն ու հետաքրքրությունները: Թիրախային լսարանը վերլուծելիս իրականացվում է մակրո- և միկրոսեգմենտավորում: Առաջինի դեպքում պոտենցիալ լսարանը բաժանում ենք ըստ աշխարհագրական, հոգեբանական, կենսաբանական, վարքագծային և ժողովրդագրական սկզբունքների, իսկ երկրորդի դեպքում՝ ըստ ենթամշակույթների, օրինակ դպրոցական, քաղաքային և այլն:

Թանգարանի թիրախային լսարանի հետ աշխատանքն անցկացվում է տարբեր մեթոդներով, որոնցից գլխավորներն են դիտարկումը, հարցումները, անկետավորումը, խորացված հարցազրույցը, թեստավորումը և մոնիթորինգը:

Դիտարկենք փոքր թանգարաների դերը՝ մշակութային տուրիզմի համակարգում:

Մինչև 1990-ականները համարվում էր, որ մշակութային տուրիզմի համակարգում կարող են հանդես գալ միայն մեծ և համաշխարհային նշանակության թանգարանները, որոնք ներառում են տարբեր դարաշրջանների գեղագիտական չափումները: Սակայն 20-րդ դարավերջին փոքր թանգարանները, այսինքն նրանք, որոնք ունեին քիչ քանակի ցուցանմուշներ, ցուցասրահներ և, ի տարբերություն մեծ թանգարանների, թեմատիկ առումով սահմանափակ էին, սկսում են դառնալ մշակութային տուրիզմի ակտիվ օբյեկտներ: Նշենք, որ փոքր թանգարանների շարքին են դասվում ինչպես մարզային քաղաքների թանգարանները, այնպես էլ մեգապոլիսներում գտնվող փոքր թանգարանները:

Փոքր թանգարանների յուրահատկությունը կամերայնությունն է, թանգարանային նմուշի և դիտողի յուրահատուկ հոգեբանական մտերմությունը: Փոքր թանգարանները չունեն մեծերին բնորոշ թերությունը, այն է՝ այցելուների ֆիզիկական և էմոցիոնալ հոգնածությունը: Փոքր թանգարանները կարող են ձևավորել քաղաքի մշակութային միջավայրը: Դրանք նաև հաճախ ունենում են հազվագյուտ նմուշեր, որոնք չկան մեծ թանգարանների հավաքածուներում[2]:

Անդրադառնանք նաև մշակութային (այդ թվում թանգարանային) տուրիզմի բացասական կողմերին:

Գլոբալիզացիայի հետազոտողներից մեկը՝ սոցիոլոգ Զ. Բաումանը նշում է, որ ժամանակակից աշխարհը, այսպես կոչված, զբոսաշրջիկի բնակության վայր է, որտեղ ամեն ինչ հարմարեցված է նրա պահանջներին: Զբոսաշրջիկներն անընդհատ նոր զգացողությունների ծարավ են, որոնց փնտրտուքներով էլ ճանապարհորդում են: Հետզհետե նրանց մեծ մասի մոտ ավելի նկատելի է դառնում անհրաժեշտ հմտությունների բացակայությունը՝ որպես մշակույթի սպառող: Սա հանգեցնում է պարադոքսալ իրավիճակի. սպառման իրավունքը փոխարինում է բովանդակային կողմին: Այսպիսով, զանգվածային մշակույթը հետզհետե թանգարանը վերածում է ռելաքսացիոն և գեդոնիստական գործառույթներ իրականացնողի: Այս դեպքում թանգարանի հաջողությունը հիմնականում որոշվում է այցելուների քանակով, իսկ այդպիսի հաջողության է հասնում այն թանգարանը, որը զարգացնում է լրացուցիչ գործառույթներ՝ այցելուին մատուցելով ծառայությունների բարձր մակարդակ, այդ թվում և տուրիստական ծրագրերի շրջանակում: Թանգարանի տարածքում բացվում են սրճարաններ և խանութներ[3]:

Կարևոր խնդիր է թանգարանի ներգրավման սկզբունքը տուրիստական ծրագրերում: Տուրիստական ճանապարհորդության պայմանները՝ սահմանափակ ժամանակը, հանգստի և զվարճանքի վրա հիմնական կենտրոնացումը մշակույթի հետ շփման առանձնահատուկ պայմաններ են թելադրում: Տուրիզմի ոլորտում ներառված օբյեկտների, այդ թվում և թանգարանների ցանկը, որպես կանոն, սահմանվում է նորաձևությամբ, այս կամ այն բրենդի պրեստիժայնությամբ: Տուրիստական ծրագրերի գովազդը նպաստում է բրենդների հիերարխիայի ստեղծմանը, մշակութային կարծրատիպերի ամրապնդմանը: Բնական է, որ առավել հայտնի թանգարանները, օրինակ Լուվրը և Էրմիտաժը, ամենամեծ կշիռն ունեն տուրիզմի գլոբալ ինդուստրիայի համակարգում: Հենց դրանք են դարձել նշանավոր բրենդ և բարձր մշակույթի ստատուսային սպառման խորհրդանիշ[4]:

Պետք է հաշվի առնել, որ մասնագետների կողմից բարձր գնահատականի արժանացած թանգարանները ոչ միշտ են համապատասխան գնահատականի արժանանում զբոսաշրջիկների կողմից: Այս կամ այն թանգարանի նշանակալիության վերաբերյալ պատկերացումը կախված է զբոսաշրջիկների կրթական մակարդակից, ազգային առանձնահատկություններից:

Այլ երկիր այցելելիս զբոսաշրջիկների կողմից վերջինիս ընկալման մեջ մեծ դեր ունի ոչ նյութական մշակութային ժառանգությունը: Կան ոչ նյութական ժառանգության օբյեկտները թանգարանի մշակութային միջավայրում ներգրավելու տարբեր ուղիներ, օրինակ մոդելավորումը՝ իմիտացիաների ձևով վերարտադրումը, կամ էլ կոնստրուկտավորումը՝ թանգարանի կողմից մշակված հայեցակարգի հիման վրա նոր օբյեկտների ստեղծումը՝ նյութական և ոչ նյութական ժառանգության տարրերի օգտագործման միջոցով [5]:

Թանգարանային նմուշների պահպանման, ուսումնասիրման և ցուցադրման հետ մեկտեղ, թանգարանի գործունեության հիմնական ձևերից մեկն է կրթությունը: Թանգարանները ինֆորմացիայի անփոխարինելի աղբյուր են հանդիսանում: Ի տարբերություն ակադեմիական հաստատությունների՝ թանգարանները բաց են հասարակության ավելի լայն շրջանակի համար[6]: Ընդհանուր առմամբ, թանգարանների կրթական ծրագրերը զարգացնելու և տուրիստական շուկայի կրթամշակութային սեգմենտում թանգարանների կայուն դիրքն ամրապնդելու համար փորձագետները անհրաժեշտ են համարում ակտիվ համագործակցության հաստատումը՝

• տեղական իշխանության ներկայացուցիչների հետ,
• տեղի խոշոր և միջին բիզնեսի ներկայացուցիչների հետ,
• այլ քաղաքների և երկրների թանգարանների և մշակութային հաստատությունների հետ՝ համատեղ ծրագրերի մշակման նպատակով,
• կրթության և տուրիզմի ոլորտների հետազոտական հաստատությունների և կառավարման օբյեկտների հետ,
• դրամաշնորհներ հատկացնողների հետ, ովքեր կրթա-մշակութային նախագծեր են ֆինանսավորում,
• զանգվածային լրատվության միջոցների հետ[7]:

Այսպիսով, ամփոփելով թանգարանային տուրիզմի էությունը, դրա նպատակներն ու խնդիրները՝ կարող ենք նշել, որ այս ոլորտում թանգարանների առջև այսօր մի կարևորագույն խնդիր է դրված՝ մեծաթիվ զբոսաշրջիկներ գրավելու նպատակով լավ իմիջ ապահովել և նորարարական ծրագրեր մշակել, ինչի համար նախ անհրաժեշտ է իրականացնել լուրջ հետազոտական աշխատանք՝ բացահայտելու տուրիստական շուկայի, պոտենցիալ սպառողի և հենց թանգարանի առանձնահատկությունները: Եվ որ ամենակարևորն է՝ թանգարանը, զբոսաշրջիկին  գրավելու և վերջինիս պահանջմունքները բավարարելու նպատակով նորանոր ծառայությունների ներգրավմամբ եկամուտ ստանալու ճանապարհին, պետք է չմոռանա իր հիմնական առաքելության մասին: Թանգարանային տուրիզմի ոլորտում ներգրավվելու համար անհրաժեշտ է ապահովել նաև թանգարանի ակտիվ համագործակցությունը՝ տեղական իշխանության և բիզնեսի ներկայացուցիչների, ԶԼՄ-ների, արտերկրյա տուրիստական և մշակութային հաստատությունների, ոլորտին առնչվող հնարավոր այլ գործընկերների հետ:

 

Նազելի Ութուջյան
Ժողովրդական արվեստների թանգարանի աշխատակից, մշակութաբան

 

 

Read less