Թանգարանի 40-ամյակին. Հովիկ Հովեյան

 

 

 

 

Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների թանգարանի 40-ամյակին նվիրված հանդիսույթի բացման խոսք
/2018թ., դեկտեմբեր/

   Չորս տասնամյակ առաջ Ժողովրդական արվեստի երկու երախտավորների և հավաքորդների՝ Հաբեթնակ Բաբայանի և Հովհ. Շարամբեյանի ջանքերով հիմնադրվեց Հայաստանի Ժողովրդական արվեստի պետական թանգարանը:
   Թե տարիներ շարունակ ինչպիսի կարևոր և ազգապահպան գործունեություն է իրականացրել Թանգարանը, փաստում են ոչ միայն թվերն ու վիճակագրությունը,  այլև ժողովրդական արվեստի հետևորդների այն ստվար սերունդները, որ այսօր էլ նորերին փոխանցելով նախնյաց տոտեմական և խորհրդանշական համակարգն ու բանահյուսական ժառանգությունը, շառաչուն են պահում երբեք չջրազրկվող ազգագրական մշակույթի մեղրագետ-ուղղահայացը՝ դեպի դիցաբանական ու պատմական աշխարհներն ու դեպի մեզ ժառանգված անկորնչելի հավատալիքներն ու պատգամները: Թանգարանի դերակատարությունն այս ասպարեզում առավել է կարևորվում այն պայմաններում, երբ արձանագրում ենք, որ աշխարհի հին մշակույթներն այսօր ուղղակիորեն շնչահեղձ են լինում: Մարդկային քաղաքակրթությունն այսօր մատնանշվում է տիպաբանական երկու ծիրերում՝ ծովային և լեռնային: Չխոսելով և պարզապես շրջանցելով աքսիոմներն արևմտյան և ոչ արևմտյան քաղաքակրթական տարբերակների  դիխոտոմիայի /ճյուղադասության/ մասին, առավել  ընկալելի լինելու նպատակով համեմատենք  «ծովային» և  «լեռնային» մշակույթները: Մեր՝ լեռնաբնակներիս գոյաբանական հիշողությունները, տիեզերածնության մասին դարեդար փոխանցած խորհրդանիշերն ու մարգինալացված պատկերագրությունները առաջնայնության և հինավուրցի իմաստաբանության կրողներ են կարգվում ծովային մրցավազքի գերտերությունների՝ լեռնայիններն ամեն գնով հպատակեցնելու /գլոբալիզացիա/ աշխարհաքաղաքական գործառույթներում: Մեր՝ հայաստանյան Ժողովրդական ստեղծագործության կենտրոնն ու նրա դիլիջանյան մասնաճյուղը կամա թե ակամա աշխարհի շատ ու շատ ազգագրական կենտրոնների շարքում հնագույն մշակույթների խոտորման իմպուլսը սաստողներից մեկն է: Ֆենոմենը ոչ թե լեռնային ժողովուրդների մեկուսացման և նրանց տնտեսական ռեսուրսների բացակայության կամ արհեստական շրջափակումների մեջ է, այլ ծովային – գերիշխող քաղաքակրթությունների՝ դիցաբանական և պատմական ժամանակները պրագմատիկ և ֆիզիկական ժամանակների հետ շփոթելու քաղաքականությունը:
   Կղզիացած, ծովեր չունեցող երկրները / Տիբեթ, Աֆղանստան, Սիրիա, Հայաստան և այլն/ ժամանակակից մարդաբանության և ազգագրության տեսակետից նախապահպան, անաղարտ մշակույթների իրենց փոխանցումներում բացառիկ արժեքավոր, անգնահատելի որակներ են սինթեզում՝ անցյալ-կորուսյալն ու մարդ-արարածի էությունն ուսումնասիրելու մեթոդաբանական ու առավելապես՝ ինտուիտիվի նյութականացման  /ենթագիտակցականի/ գեղագիտացման իմաստավորումներում: Այս առումով մեր՝ հայերիս ժողովրդական արվեստը, ազգագրությունը, թեկուզև տնտեսական սահմանափակ հնարավորություններով,  իրական, բացահայտ ու նաև ծպտյալ օրհնություն են: Մենք՝ լեռնաբնակներս, այս առումով, իրոք, բախտավոր ենք, որ աշխարհաքաղաքական-արհեստական  մեկուսացումը մեզ հնարավորություններ է ընձեռում անեղծ պահել մեր հազարամյա սովորույթները, արժեհամակարգն ու աշխարհայացքը՝ մեզ ու սերունդներին փրկելով համատարած փոստա-նեոլիթական մուտացիայի ենթարկվելու բնական ընտրության  «մետաղական»  օրենքից: Այսօր հոլով ու սեռ շրջանցած կարգախոսներով, ժպտադեմ դրամաշնորհներով փորձեր են արվում ոչնչացնել հնագույն մշակույթներ, լեզուներ, մշակութային ավանդական համակարգեր, և, ի վերջո, հնագույն ազգեր՝ նմանակման և նույնականացման թակարդներ  լարելով իրական քաղաքակրթություն կրող ազգերի կոդավորված ծիսահամակարգերի և բնօրրանի հանգրվան ունեցող նրանց «գեների» դեմ: Գոյաբանական հիշողությամբ՝ էպոսի ու բանահյուսության, ազգագրության ու ժողովրդական հավատալիքների աննահանջ հանգրվանները հենց էթնիկ մշակույթի կենտրոններն ու թանգարաններն են: Մենք այսօր փորձում ենք չկորցնել մեր կապերը Օհայոյի, Մոսկվայի, Սանկտ-Պետերբուրգի, Դամասկոսի, Վիեննայի և ազգագրական մշակույթը պահպանող այլ թանգարանների ու կենտրոնների հետ: Բնավ չհակադրելով մեզ՝ լեռնային ժողովուրդներիս և մեր թանգարանները ծովային ժողովուրդների և նրանց խոշոր տնտեսական հնարավորություններ ունեցող երկրների էթնիկ կենտրոնների հետ, կուզենայի, որ մեր ժողովուրդն ու պետությունը, մենք՝ թանգարանների ու ցուցասրահների ծառայողներս, այսուհետ էլ մեզանում ու միջազգայնորեն  թե՛ պահպանեինք, իրազեկեինք,  և թե՛ զարգացնեինք մեր, անչափ ինքնատիպ քաղաքակրթական շերտեր հիշող մշակույթն ու մասնավորապես ժողովրդական /էթնիկ/ արվեստը, որպեսզի մեր սերունդներն իրենց աշխարհագրությունը օրերից մի օր մայթեզրին ընկած չտեսնեին և չպարսավեին մեզ տոհմածառն ու «խորհուրդը» տանուլ տալու առօրեական անփութության համար, քանզի անցյալից զրկված ժողովուրդն ապագա ունենալ  չի կարող:
   Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների թանգարանի և Դիլիջանի նրա մասնաճյուղի բոլոր աշխատակիցներին շնորհավորում եմ հիմնադրման 40-ամյակի առթիվ և մաղթում աշխատանքային, ստեղծագործական հաջողություններ:

 

Հովիկ Հովեյան
Հովհ. Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների թանգարանի տնօրեն

Read less